Projecten

BELEIDSONTWIKKELING

Detentie in essentie

Ten behoeve van de ontwikkeling van penitentiair beleid van de Dienst Justitiële Inrichtingen schreef Nelissen R&D met co-auteurs het rapport Detentie in Essentie over de pijlers en doeleinden van de vrijheidsbenemende straf of maatregel. Detentie in Essentie gaat in op de vraag hoe en op grond van welke overwegingen in de rechtsstaat vorm en inhoud dient te worden gegeven aan de vrijheidsbenemende straf of maatregel.  Het rapport is tevens bruikbaar als een betrekkelijk tijdloos kompas voor al diegenen die in de rechtsstaat betrokken zijn bij het beleid en de praktijk van vrijheidsbenemende strafrechtelijke reacties.

Opdrachtgever: Dienst Justitiële Inrichtingen, 2007.

Auteurs: Dr. P. Ph. Nelissen, Dr. A. A. van den Hurk, A.J.G. Daans

Reclasseren, over het waarom, wat en hoe van het reclasseren

Dit document ligt in het verlengde van de uitvoering van de Motie van Velzen uit 2007 waarin de Tweede Kamer de Staatssecretaris Van Justitie opdraagt om de bureaucratie binnen de reclassering te bestrijden en de professionele ruimte van de reclasseringswerker te vergroten. Bij de uitvoering van deze Motie door de drie reclasseringsorganisaties in de vorm van een pilot-project ontstond de behoefte aan een afbakening van  de professie van de reclassering. In opdracht van de Stuurgroep Motie van Velzen werd de professie in kaart gebracht en afgebakend door middel van het antwoord op de vraag naar het waarom, wat en hoe van het reclasseren.

Opdrachtgever:  3RO (de drie Reclasseringsorganisaties)

Auteurs: Dr. Peter Nelissen en Dr. Bas Vogelvang

WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK VAN INTERVENTIES

Dr. P. Ph. Nelissen, Resocialisatie en Detentie, proefschrift, Maastricht University, 2000

Dit proefschrift onderzoekt het denken en doen van zowel gedetineerden als gevangenispersoneel ten aanzien van resocialisatie. Hun houding ten aanzien van resocialisatie hangt samen met specifieke persoons-en omgevingsgebonden determinanten. Aandacht voor resocialisatie bij de tenuitvoerlegging van de vrijheidsbenemende straf is een belangrijke verworvenheid van een fatsoenlijke strafrechtspleging in de rechtsstaat. Omdat wordt gestraft moeten tijdens de detentie voorzieningen worden geboden waarmee gedetineerden hun terugkeer in de samenleving op een adequate manier kunnen voorbereiden. De bijdrage van deze penitentiaire, intramurale voorzieningen aan een beter leven zonder herhalingscriminaliteit is echter in hoge mate afhankelijk van het extramurale vervolg in termen van goede nazorg na ontslag uit detentie. Re-integratie vindt immers niet plaats in de gevangenis, maar altijd daar buiten, in de vrije samenleving.

Beginnen en Buiten Blijven met het Schakelproject

Dit rapport beschrijft de uitkomsten van een onderzoekstraject dat liep tussen 2000 en 2003. Het betreft een evaluatiestudie met een quasi-experimentele opzet naar de effectiviteit van een resocialisatieprogramma voor gedetineerden dat zich sinds 1995 richtte op het terugdringen van recidive via bemiddeling naar opleiding en werk, intensieve reclasseringshulp en cognitie-en gedragsgerichte training. Het programma, ook wel het Schakelproject, blijkt effectief te zijn, het draagt bij aan minder recidive en een succesvolle terugkeer in de samenleving. Ook werd gekeken naar de werkzame bestanddelen van de interventie en de factoren die van invloed zijn op het stoppen of doorgaan met criminaliteit. Hierbij werd gebruik gemaakt van bevindingen uit de levensloopcriminologie en desistance theorie. Ook de verschillen tussen succesvolle en minder succesvolle deelnemers werden via kwalitatief onderzoek in kaart gebracht.

Opdrachtgever: Dienst Justitiële Inrichtingen, 2003

Auteur: Dr. P. Ph. Nelissen

Het tijdelijk verlaten van de inrichting

Dit onderzoeksrapport doet verslag van een evaluatiestudie over de besluitvorming bij de verlofverlening aan gedetineerden. Het onderzoek richt zich onder meer op de wijze van toepassing van de verlofregeling in het gevangeniswezen en besluitvorming bij verlofaanvragen met een problematisch of meer complex karakter. Deze studie opent de black-box van de besluitvormingsmechanismen in de dagelijkse praktijk van de verlofverlening aan gedetineerden.

Opdrachtgever: Ministerie van Justitie en Veiligheid, WODC, 2006

Auteurs: Dr. P. Ph. Nelissen, Dr. M.L.J.J. Schreurs en drs. B. F. C. Smeets

De verbindende factor

Dit onderzoeksrapport beschrijft de resultaten van een samenwerkingsproject tussen de penitentiaire inrichting en regionale partners (gemeenten, zorg, woningcorporaties, ketenpartners) bij interventies voor kortgestrafte gedetineerden die veelal een criminele carrière hebben als meer-of veelpleger.  De desbetreffende inrichting ontwikkelde  samen met Nelissen R&D de levensloopbenadering, als belangrijk element in het veranderingsmodel van de interventie. Deze levensloopbenadering zorgt ervoor dat de detentie sterker wordt benut als een moment om terug te kijken (analyse van het hulpverlenings- delict en detentieverleden) en vooruit te kijken (voorbereiden van een sluitende bemiddeling naar en continuering van zorg vanuit extramurale voorzieningen). Het blijkt dat de voorzieningen ten behoeve van de  voorbereiding van de terugkeer in de samenleving tijdens detentie dankzij de interventie sterker in het teken komen te staan van doorzorg en voorzorg.

Opdrachtgever: Dienst Justitiële Inrichtingen, 2007

Auteur: Dr. P. Ph. Nelissen  

Vastpakken en niet meer loslaten

Dit  onderzoeksrapport bevat de eindrapportage over de ontwikkeling en effectiviteit van de Limburgse veiligheidshuizen en de aanpak van criminaliteit en overlast. Het onderzoek laat zien dat het veiligheidshuis als vorm van samenwerking in de publieke dienstverlening een duidelijke meerwaarde heeft. Het verleent de publieke dienstverlening via de emancipatie van de uitvoeringspraktijk een grotere mate van betrokkenheid en slagkracht bij de aanpak van problemen van zowel justitiabelen als burgers. Deze uitkomsten van het onderzoek naar de veiligheidshuizen betekenen een welkome aanvulling op het (veiligheids)beleid van de overheid. Zij bieden immers een basis voor de verdere ontwikkeling van centraal en decentraal veiligheidsbeleid in de rechtsstaat met een eigen, betrouwbaar en overtuigend gezicht naar burgers bij de aanpak van maatschappelijke problemen.

Opdrachtgever: Programma Management Veiligheidshuizen Limburg, 2010

Auteur: Dr. P. Ph. Nelissen

Gedachten, gevoelens, percepties en gedrag in de context van het dagelijks leven in detentie en de training Kies voor Verandering

Dit onderzoeksrapport doet verslag van een onderzoek naar gedachten, gevoelens, waarneming en gedrag in de context van het dagelijks leven in detentie en de training Kies voor Verandering. Het onderzoek is in het najaar van 2013 in opdracht van de Dienst Justitiële Inrichtingen en het Programma Modernisering Gevangeniswezen uitgevoerd door Nelissen Onderzoek & Advies in samenwerking met de Open Universiteit Nederland. De training Kies voor Verandering (KvV) gebaseerd op het resocialisatiemodel Stoppen met Criminaliteit (Nelissen & Schreurs, 2008) is een van de instrumenten die met name in het kader van het streven naar een constructieve detentieomgeving worden ingezet. De manier waarop dit onderzoek naar dagelijkse gewaarwordingen van gedetineerden is uitgevoerd is als uniek te beschouwen. Er werd namelijk gebruik gemaakt van de Experience Sampling Method (ESM). Voor zover bekend is de Experience Sampling Methode nooit eerder toegepast bij een gedetineerdenpopulatie. ESM vraagt respondenten om hun gedachten, gevoelens, symptomen, context en waarneming van de context in hun alledaagse leven op te schrijven. De gedetineerden uit dit onderzoek met een quasi-experimentele opzet, kregen hiervoor een horloge, dat op willekeurige momenten per dag een beep-signaal afgeeft. Op dat moment werden zij gevraagd hun gewaarwordingen in termen van positief en negatief affect, zelfwaardering, self-efficacy en sociale steun te noteren. Het rapporteren van deze bevindingen gebeurt middels een gestructureerd dagboekje.

De uitkomsten van dit onderzoek komen in het kort op het volgende neer. Met de nodige voorzichtigheid kan op grond van de uitkomsten van het onderzoek worden geconcludeerd dat de training KvV een toegevoegde waarde lijkt te hebben voor een constructieve detentieomgeving. Deze meerwaarde hangt vermoedelijk samen met het aanpassingsproces aan het leven in de gevangenis en met een prisonisatie-proces. Dit proces kan immers de motivatie van gedetineerden om verantwoordelijkheid te nemen voor het zoeken naar oplossingen onder druk zetten en de neiging bij gedetineerden om zaken op hun beloop te laten, versterken.

De training KvV lijkt te interveniëren in dit aanpassingsproces. Interventie door de training houdt onder meer in dat gedetineerden worden uitgenodigd om serieus stil te staan bij hun gedachten en gevoelens over wat er in hun leven is gebeurd en hoe het verder moet. Ook leert de training hen om daar positieve en veerkrachtige consequenties aan te verbinden die, blijkens de uitkomsten van het onderzoek, bij de deelnemersgroep in vergelijking met de wachtlijstcontrolegroep, resulteert in de ervaring van meer sociale steun, een sterkere afname van criminele motivatie en meer groei in veranderingsbereidheid.

Opdrachtgevers: Dienst Justitiële Inrichtingen en het Programma Modernisering Gevangeniswezen

Auteurs: Peter Nelissen, Johan Lataster, Nele Jacobs en Marie-Louise Schreurs, 2014

METHODIEK EN INSTRUMENTONTWIKKELING

Kompas voor de Veiligheidshuizen Limburg

Dit boek is een handreiking ter ondersteuning van de uitrol en implementatie van de Veiligheidshuizen Limburg. Het Veiligheidshuis richt zich op de aanpak van criminaliteit en overlast die worden veroorzaakt door bepaalde groepen daders. Deze groepen zijn geselecteerd op grond van hun aandeel in de ervaren overlast en criminaliteit. Het blijkt dat een kleine groep daders verantwoordelijk is voor een relatief groot aandeel in de ervaren overlast en criminaliteit. Een effectieve, gecoördineerde aanpak van criminaliteit en overlast via een integraal veiligheidsprogramma is een belangrijk kenmerk van de (Limburgse) Veiligheidshuizen.  Dit boek is een handreiking ter ondersteuning van de uitrol en implementatie van de aanpak van criminaliteit en overlast door de Veiligheidshuizen Limburg. Het geeft informatie over missie en doelstellingen, doelgroepen, partners, de voorgestane aanpak, organisatorische structuur, methodiek en evaluatieplan.

Opdrachtgever: Programma Management Veiligheidshuizen Limburg, 2007

Auteur: Dr. P. Ph. Nelissen,  

Stoppen met Criminaliteit: Resocialisatiemodel, Methodiek en Werkboek

"To the extent that the social environment provides for the nurturance of perceptions of competence, autonomy and relatedness, the person will move toward integration and a unified sense of self, and develop the personal resources for engaging in adaptive and autonomous self-regulation of behavior.” (Markland et al. 2005, p.818)

In 2008 verscheen het persoonlijk werkboek voor gedetineerden Stoppen met Criminaliteit. Dit werkboek werd door Nelissen R&D  samen met ervaringsdeskundigen ontwikkeld om (ex) gedetineerden zoveel mogelijk zelf op een proactieve manier aan de slag te laten gaan  met de terugkeer en re-integratie in de samenleving. Het werkboek is een belangrijk instrument van het resocialisatiemodel Stoppen met Criminaliteit (SMC). De unieke theoretische (motivationele) invalshoek van dit resocialisatiemodel legt de nadruk op het bevorderen van het proces van stoppen met criminaliteit via zelfdeterminatie, dat wil zeggen, via het versterken van autonomie, verbeteren van competentie (self-efficacy) en het herstellen of versterken van relaties. In 2011 werd dit resocialisatiemodel na een pilotfase geïntroduceerd in Nederlandse gevangenissen voor de overgrote meerderheid van gedetineerden met korte straffen. In opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek en Documentatie Centrum van het Ministerie van Justitie en Veiligheid (WODC) is de effectiviteit van het resocialisatiemodel en het bijbehorende instrumentarium (werkboek en kortdurende training Kies voor Verandering) in 2016 geëvalueerd door Impact, een onderzoeks-en adviesbureau. Toepassing in (alle)  Nederlandse gevangenissen laat positieve uitkomsten zien bij gedetineerden in termen van vermindering van criminele motivatie, toename van (autonome) motivatie voor verandering,  groei in vaardigheden en welzijn in de vorm van ervaren steun van anderen.  Het gebruik van het werkboek met ondersteuning door het gevangenispersoneel (mentorschap) en/of lotgenoten draagt bovendien bij aan een beter detentie-en werkklimaat. Het resocialisatiemodel SMC en de bijbehorende methodiek wordt inmiddels ook toegepast in het buitenland.

Training Sentence Planning (Trainer manual)

Nelissen Research & Development ontwikkelde in 2015 Voor de Raad van Europa onder meer een Engelstalige training detentie-en re-integratieplanning voor het gevangeniswezen. De drie-daagse training bestaat uit 12 sessies die ingaan op de vraag over het waarom , wat en hoe van detentie-en reintegratieplanning in gevangenissen. Tijdens de sessies komen belangrijke thema's aan de orde zoals het resocialisatiebeginsel en stelsel van minimale beperkingen in het (inter)nationale penitentiaire recht, bevindingen uit levensloopcriminologie, hedendaagse resocialisatiemodellen en de verschillende professionele vaardigheden van de casemanager die de planning uitvoert.

TRAINING EN OPLEIDING

Nelissen R&D ontwikkelde voor de Raad van Europa in 2021 en 2022 een volledig Engelstalige train de trainer programma voor de opleiding van gevangenispersoneel en heeft ruime (inter)nationale ervaring met training en scholing van justitiepersoneel en begeleiding van bachelor - en masterstudenten.